Hitit çanak çömleği hiç kuşku yok ki Asur Ticaret Kolonileri Çağı’nda Orta Anadolu’da oluşturulan gelenekten etkilenmiştir. Eski Hitit Krallığı Dönemi’nden itibaren çömlekçi ustaları eski geleneklere bağlı kalmış, bunun yanı sıra yeni bir çömlekçilik türü de ortaya çıkarmışlardır.
Hitit yazılı belgelerinden öğrendiğimize göre Hitit çömlekçileri saraya ya da tapınaklara bağlı olarak çalışan erkek personeldir.
Eski Hitit Krallığı Dönemi çanak çömleği genellikle çarkta yapılmıştır. Ağırlıklı olarak tek renkli (monokrom) kaplar görülür. Bunlar parlak devetüyü renginde ve kırmızının tonlarındadır. Bunun yanı sıra geometrik ve çizgisel motiflerin uygulandığı boya bezekli örnekler de vardır.
Kap biçimleri: geniş tabaklar, küresel çanaklar, fincanlar, maşrapalar, çaydanlıklar, gaga ağızlı testiler, mataralar, çömlekler ve kantharoslardır.
Bu dönemin özel yapımları daha çok kült merkezlerinde ele geçen, kabartma bezekli çanak çömlek türüdür. Bunlar çömlekçi çarkında biçimlendirilmiş, kırmızı ve turuncu renklerde, astarlı, açkılı, çoğunlukla geniş ağızlı, yüksek boyunlu, yumurta biçiminde gövdesi olan, dikey kulpu çömleklerdir.
Bunların kabartmaları olasılıkla daha önceden kalıpta yapılmakta ve kap henüz yaşken kabın yüzeyinde ayrılan yatay alanlara konuya uygun olarak aplike edilmekteydi. Daha sonra renklendirme ve ayrıntıların işlenmesine geçiliyordu. En bilinen örnekleri: İnandık, Bitik, Alişar, Boğazköy, Eskiyapar ve Hüseyindede’de bulunmuştur.
İmparatorluk Dönemi’nde her zaman çarkta biçimlendirilmiş, genellikle devetüyü ve kahverenginin tonlarında, turuncu renklerdedir. Bu dönemde boya bezeme kırmızı, kahverengi tonlardadır. Geometrik motifler (çoğunlukla kafes motifi) hakimdir.
Kabartmalı çanak çömlek üretimi devam etmekle birlikte daha özensizdir ve çoğunlukla hayvan betimleri görülür.
Eski Hitit Dönemi’ndeki kap formları büyük ölçüde devam etmektedir: yayvan tabaklar, küresel çanaklar, iç bükey kenarlı maşrapalar, çaydanlıklar, yuvarlak ağızlı uzun boyunlu testiler, zarif gaga ağızlı testiler, mataralar, minyatür adak kaplarıdır.
Hitit çanak çömleğinin en belirgin türlerinden biri hayvan biçimli kaplardır (rhyton). Boğa figürlü olanlar yaygındır. Kuşlar özellikle su kuşları ve aslanlar da görülür.
Hitit çömlek tarzı batıda Eskişehir bölgesine kadar yayılmıştır.
Kuzey Anadolu’da Kastamonu, Ilgaz, Gerede ve Dündartepe ve Horoztepe’de Hitit çanak çömleği bulunmuştur. Kuzey Anadolu Çömlekçiliği daha çok taklit niteliğindedir.
Kilikia’da yayvan çanak ya da tabaklar, lens biçimli mataralar, dar boyunlu testiler ve İç Anadolu’nun diğer formları görülür.
Hitit çanak çömleklerinin görüldüğü bir diğer bölge Elazığ’dır. Burada daha eski bir yerel geleneğe özgü gri kaplarla, Eski Krallık kap tipleri görülür. Bunun yanı sıra karakteristik İmparatorluk Dönemi formları turuncu renktedir.
Kaynakça:
Macqueen, J.G., Hititler ve Hitit Çağı’nda Anadolu, Çev. Esra Davutoğlu, Ankara 2001.
Umurtak, G., “Hitit Çanak Çömleği”, Arkeoatlas sayı: 3, 2004, s.49.
