Karolanj Sanatı 750–850
Büyük Charles yani Charlamange bir koloni olan Frankların kralı 3. Pipi’nin oğludur ve şimdiki Fransa Almanya ve Hollanda topraklarina yayılan Frank krallığına hükmetmiştir.
Papa 3. Leo’ya, rakibi tarafından düzenlenen bir başkaldırıyı bastırmasına yârdim eden Charlmange a Papa 3. Leo tarafından 800 yılının Noel günü (24 Aralık) ilk kutsal Roma İmparatoru unvanı ile taç giydirir.
Charlamange babası 3. Pipi’nin yaptığı reformlarını devam ettirmiştir ve döneminde de yaptığı reformlarla ‘Carolingian Ronesans’ Karolanj Rönesans’ı denilen ve kısa süreli bir Rönesans dönemi yaşanmıştır. Bu dönemde Edebiyat, yazı, sanat, hukuk, liturji ve mimarlık eğitiminde gelişmeler olmuştur. Ayrıca Avrupa’da Ortaçağ Latin ve Karolanj el yazılarında ilerleme yaşanmış ve ortak bir dilde buluşma olanağı sağlayan dil ve yazı stili oluşmaya başlamıştır. Bu dönem bazı bilim adamlarına göre Avrupa birliğinin kurulmaya başlandığı dönem olarak da görülür.
Charlamange yıkılan Roma imparatorluğunu örnek aldı. Hedefi yeni Hıristiyan Roma İmparatorluğu’nu kurmaktı. Kendinde Roma imparatorları ile bir bağ hisseti ve birçok roma sitesini ve özellikle Ravenna’yı sıkça ziyaret etti. Kendi saray Chapeliolan Palatine Chapelini Ravenna’daki St. Vitale Kilisesi örnek alınarak yapılmıştır, hatta St. Vitale’nin ilk mimari planına bakıldığında bu benzerlik daha da belirgin görülür.
Bu dönem sanatında görülen Roma etkisi ileride ortaya çıkacak Romanesk ve Gotik döneme geçişi hazırlamıştır. Bu dönem Pre-Romanesk olarak da bilinir. Süslemeli elyazmaları, metal işçiliği, mozaik, freskolar… günümüze ulaşmıştır.
Elyazmaları
Karolanj Rönesansı’ndan günümüze ulaşan en önemli çalışmalar süslemeli elyazmalarıdır. Charlmange’in önderliğinde birçok liturjik çalışma hazırlanmış ve tarihsel, edebi ve bilimsel birçok antik kitap kopyalanmıştır.
Karolanj sanatı, krallığında atölyeler olarak adlandırılan farklı manastır merkezlerine sahipti. Her atölye kendi stiline sahiptir bu stil sanatçılar ve onların zaman ve mekânlarından etkileşimlerine göre şekillenmiştir.
Bu dönem el yazmalarının büyük biz özelliği de 4 incil yazarları betimlemeleridir.
Matta: İsa’nın havarilerinden vergi memuru Matta olduğu düşünülmektedir. Matta incilini yazmıştır. Atrübütü Melektir.
Aziz Luka: Antakyalıdır hem kendi adını taşıyan incili hem de Resullerin işlerini yazmıştır. Aziz Paulos ile nerde karşılaştığı bilinmedi halde hep birlikte görülürler. Hekim ve aynı zamanda ressamdır. Meryem ve İsa’nın birçok resmini yaptığı ve bunları insanlara göstererek onları Hıristiyan yaptığı söylenir. Atrübütleri; Kanatlı öküz ve İncildir. Kimi zaman Meryem’in remini yaparken betimlenir.
Aziz Markos: Paulos ile arkadaş olduğu söylenir. Petrus’un söylediği şekilde İncili yazmıştır. Markos incili en eski tarihli İncildir.
Markos bir gün Adriyatik kıyılarında vaaz verirken bir fırtına çıkar gemisini kıyıya iter. O sırada kendisine bir melek görülür ve orada Markos’un şerefine bir kent belireceğini söyler. Bu kent bugünkü Venedik’tir.
İskenderiye’de ölür, cesedi Venedik’e getirilir ve Şehrin koruyucu azizi olur.
Atrübütleri; kanatlı aslandır ve Petrus’un kâtibi olarak elinde İncil ve kalem vardır.
İncilci Yahya: İsa’nın en sevdiği havarisidir. İsa annesi Meryem’i ölürken ona emanet etmiştir. Meryem öldükten sonra Yahya Anadolu’ya gelerek Ephesos’a yerleşir. Yazdığı İncil mektupları ile ünlüdür.
Resim eserlerinde bazen İncil yazarı bazen de havari olarak gösterilir. Yüksek esin gücüne sahip olduğunu simgeleyen kartal bunun yanında kitap, yağ kazanı ve yılan da başlıca işaretleridir.
4 İncil yazarları bu dönemde el yazmalarında karşımıza sıkça çıkar ya atrübübütleri ya da kendileri ve atrübütleri ile tasvir edilmişlerdir.
Ada okulu en eski elyazmalarından Godescalc Evangelistary (781–783); the Lorsch Gospels (778–820); the Ada Gospels the Soissons Gospels ve the Coronation Gospels gibi elyazmalarının yazıldığı yer olmuştur. Bu el yazmalarına bakıldığında Roma sanatından etkilenildiği açıkça görülmektedir ayrıca Kavimler sanatının izleri de hala hissedilir.
9. yüzyıla gelindiğinde başpiskopos Rheimsli Ebo topladığı sanatçılarla Karolanj sanatını tamamen farklı yeni bir şeye çevirmiştir. Ebbo incili 816-835 yeni, coşkulu titreşen fırça darbeleri ile bilinmeyen Akdeniz formlarını enerjik bir ilhamla uyandırmıştır. Rheims okulu ile Karolanj döneminin en önemli elyazmalarından biri olan Utrecht pisalteri be Bern Physiologus olarak adlandırılan Hayvanlar üzerine yazılan, en eski Hıristiyan alegorik metin yazılmıştır. Natüralist etkileyici çizgi motifleri kuzey Avrupa sanatını Romanesk dönem içinde de yüzyıllar boyu etkilemiştir.
Başka bir okulda Tourslu Aziz Martin’in manastırıdır. Burada geç antik döneme dayanan betimlemelerle karşımıza çıkar. 845–846 yılları arasında yazılan Vivian incili bunlara örnektir. Bu okul 853 Norman saldırıları ile kesilmiştir fakat stilinin Karolanj sanatında
bıraktığı iz devam eder.
Metzin başpiskoposluk merkezi başka bir Karolanj sanat merkezi olmuştur. 850-855yillari arasında Drago Sacranentary( bir yıl boyunca rahiplerin ayinler sırasında okuyacağı duaları içeren kitap) yazılmıştır. Bu yazmanın Romanesk dönemin sanatında etkisi olduğu görülür.
Kaynakça:
Cömert, B., Mitoloji ve ikonografi, Ankara 1999.
Carolingian art” In Encyclopædia Britannica
Kenneth J. C., Carolingian and Romanesque Architecture: 800–1200, 4th ed., New Haven, 1994, p. 47.
Monumenta Germaniae Historica, Epistolae III Merowingici et Karolini Evi, I, 614.
McClendon C, The Origins of Medieval Architecture, New Haven, 2005, pp. 108–19 tml.
Yazar: lucienne
