Meter (Kybele) kültü Peloponnesos savaşları (M.Ö. 431–404) sırasında Sibylla bilicilerinin önerisi ile Phrygia’dan Atina’ya getirilmiştir. Anlatıya göre M.Ö. V. yy. sonu, IV. yy. başlarında Atina’ya büyük bir Ana’nın ritlerini tanıtmak amacıyla bir dilenci-rahip (metragyrtai) gelmiş, bu kişi öfkeli Atinalılar tarafından bir uçuruma atılmış bunun ardından bir veba salgını ortaya çıkmıştır. Delphoi kâhinin Atinalılara bundan kurtulmak için tanrıçaya bir tapınak inşa etmelerini önermesi üzerine Atinalıların tüm resmi evraklarını sakladıkları yer olan Metroon (Meter Tapınağı) inşa edilmiştir. Metroon’un kurulma tarihi M.Ö. IV. yy.dır. Ana Tanrıça Yunanistan’da “Ana” anlamına gelen μήτερ (Meter) adı ile ünlenmiş olup Yunan yazılı kaynaklarında Meter Megale (Büyük Ana), Meter Theon (Tanrıların Anası), Meter Antropon (İnsanların Anası), Manga Mater Deum İdea (İda Dağı tanrılarının büyük anası) olarak geçer.
Atina’nın liman kenti Pire’de de etkin bir Meter kültü vardır. Pire’deki külte ait bulgular M.Ö. IV. yy.dan M.S. IV. yy.a kadar uzanmakta, Hellenistik Dönem’de yoğunlaşmaktadır. Ancak Pire Metroon’unun yeri belirlenebilmiş değildir. Moschaton bölgesinde cella ve pronaostan oluşan küçük bir Metron kazılmış hatta kült heykeli de çıkarılmıştır ancak buranın bağımsız bir topluluğa ait bir tapınak da olabileceği düşünülmektedir.
Kybele kültünün yanı sıra Attis kültünün de Yunanistan’a geçmiş olması gerekir. Ancak M.Ö. IV. yy.a ait bir belgeye (bkz. resim) dayanılarak Attis kültünün Yunanistan’da bu tarihten önce bulunmadığı dolayısıyla Kybele kültünden sonra Yunanistan’a geldiği kabul edilir. Attis kültünün Yunanistan’da bu tarihten önce görülmemesi ise kültün Yunanlılar tarafından barbarca bulunmuş be istenmemiş olması şeklinde açıklanmaktadır. Ancak Plutarkhos’un M.Ö. 415’teki Sicilya Seferi öncesi Atina Agorası’nda bir adamın kendini hadım etmesi ile ilgili anlatımından yola çıkılarak Attis kültünün Yunanistan’da M.Ö. IV. yy. öncesinde var olduğu ileri sürülmüştür ancak Plutarkhos burada açıkça Kybele ve Attis’den söz etmez. Bu olay dini bir tapınma eyleminden çok söz konusu kişinin yaşadığı psikolojik bir olaydır.
Meter ve Attis kültünün Yunanistan’a gelmesiyle birlikte hadım rahiplerinin de Yunanistan’a gelmişlerdir. Ancak onların Atinalılar tarafından hoş karşılanmadıkları “yıkıcı, barbar, sorunlu topluluk” kelimeleriyle açıklanabilecek “gallus” kelimesiyle adlandırılmalarından anlaşılmaktadır.
Atina’da Galaxia adı verilen bir Meter bayramı kutlanıyordu. Bayram adını arpa ve süt karışımı bir lapadan almaktaydı. Hellenistik Dönem’deki kült uygulamaları ile ilgili olarak birkaç resmi yazıttan bilgi sahibi oluyoruz. Bunlardan Meter adına iki özel tören bulunduğunu öğreniyoruz: “Strosis” (döşeme) ve Agermos (toplama). Strosis, rahibenin iki tahtı (ilki tahh: Meter ve Attis için) mümkün olduğunca güzel bir biçimde döşemesi, toplama sırasında sıvı adağı taşımayan kadınlara gümüş süsler takması; Agermos, Meter’in dilenci rahipleri metragyrai tarafından tanrıça adına toplanan armağanlarla ilgilidir. Pire’de ele geçen bir yazıtta Attis için yapılan Attideia Bayram’ından söz edilmektedir. Yazıtta rahibenin Attis için her iki Attideia’da sedir döşediği için takdir edildiğinden bahsedilmektedir. Bunlardan biri evlilik diğeri tanrı için yas tutma yani cenaze sedirinin döşenmesi anlamına geliyor olmalıdır. Theokritos tarafından bahsedilen Adonia Bayramı’nda her yıl ölü Attis’in heykeli cömertçe donatılmış bir sedir üzerinde sergilenirmiş. Bu bilgiye bağlı olarak Attideia ile Strosis ve Agermos arasında bir bağlantının bulunduğu anlaşılmaktadır.
Kaynakça:
Roller, L.E., Ana Tanrıça’nın İzinde, Anadolu Kybele Kültü, çev. Betül Avunç, Homer Kitabevi, İstanbul 2004.
Vermaseren, M.J., Cybele and Attis: The Myth and Cult, Thames and Hudson, London 1977.
